09:50 Mowzuk

Gyzamyk ýiti ýokanç kesel bolup, ýokary dem alyş ýollaryň nemli bardalarynyň sowuklamagy (üsgülewük, burun dykylma, konýuktiwit) we bedene tegmil-papula görnüşli örgünleriň örmegi intoksikasiýanyň (zäherlenmäniň) ýaýramagy bilen ýüze çykýar.
Keseli fltrleýji wiruslar döredip, olar adam bedeninden daşda durnuksyzdyr we tiz ölýär.
Epidemiologiýasy: infeksiýanyň çeşmesi näsag çagalar bolup, infeksiýa howa damja ýollary arkaly ýaýraýar. Kesellemedik we öňüni alyş sanjymlary almadyk çagalaryň ählisi gyzamygy özüne ka bul edip bilýär. Esasanam, çagalar 1 ýaşdan 8 ýaşa çenli keselleýär ler we özünde ömürlik immunitet galdyrýar. 1 ýaşa çenli çagalar az keselleýär, sebäbi ene süýdünden çaga passiw immunitet geçýär. Alamaty: kliniki geçişi boýunça 4 döwre bölünýär.
1. Inkubasion (gizlin) döwri.
2. Prodromal (başlangyç) döwri.
3. Örgün örýän döwri.
4. Pigmentasiýa (örgüniň yz galdyran) döwri.
Keseliň inkubasion döwri 9-10 güne çenli dowam edip, çaganyň gyzgyny 38-39°C-den ýokaryk galýar, onda üsgülewük, burun dykylma, konýunktiwit, ýagta seredip bilmezlik ýaly alamatlar ýüze çykýar. Bu döwürde gyzamygyň esasy alamatlarynyň biri çekgäniň iç tarapynyň nemli bardasynda kiçi ak nokatjyklaryň emele gelmegi dir. Muňa Belskiý-Filatowyň-Koplikanyň alamaty diýilýär. Bu ak no katjyklar 2-3 güne çenli saklanýar, örgün örüp başlandan soň ýitýär ler. Beýleki esasy alamatlarynyň biri çaganyň kentlewügine gyzyl nokatjyklaryň emele gelmegidir. Muňa «gyzamyk enantemasy» diýilýär, olary tampon bilen aýryp bolmaýar.
Keseliň örgün örýän döwri – çaganyň gyzgyny 39-40°C-ä çenli ýokary galyp, ol 2-3 güne çenli dowam edýär. 1-nji gün örgün çaganyň ýüzüne, gulagynyň arkasyna, boýunlaryna, burun-dodak üçburçluklaryna örýär.
2-nji gün gyzgynyň ýokary galmagynda örgün çaganyň göwresine, 3-nji gün bolsa ellerine, aýaklaryna örýär. 3-4 günden soň örgün nähili çykan bolsa, şol yzygiderlikde, hem gaýdypbaşlaýar. Örgünçykan döwründe çaga gözüni ýumup ýatýar, daş-töweregindäki adamlar bilen goşulyşmaýar, kellesi agyrýar, işdäsi peselip, ukusy bozulýar. Pigmen tasiýa döwri – çaganyň gyzgyny kadalaşyp, örgünler yza gaýdýar, käbir ýagdaýda olar yz galdyrýarlar (7-nji surat).
Beterleşmesi: Traheobronhit, pnewmo niýa, dispersiýa.
Bejerilişi: çaganyň bolýan otagynda gigiýenanyň talabyny berk berjaý etmeli.
Çaganyň bolýan otagy hemişe arassa, tämiz howa, aýnalaryny açyşdyryp, ýelejiredip durmaly. Çaganyň derisine, nemli bardalary na her gün gözegçilik edip durmaly, gözüni arassalamaly, burun deşijeklerini pagta piltejikleriniň kömegi bilen arassalamaly, dodaklaryny ölläp çalgy ýaglardan çalmaly. Agyz boşlugyny arassa saklamak üçin çagalar köpräk çaý, glýukozanyň erginini, gök önüm şirelerini içirmeli, uly çagalar suw bilen agzyny çaýkap durmaly, her gün çagalary suwa düşürmeli, bedenini arassa saklamaly. Çaganyň iý miti witaminlere mikroelementlere baý bolmaly, suýuk bolmaly. Ke sel çagalara askorbin turşusyny, retinol witamin B toparyna bermek has peýdalydyr.
Eger gyzamykda beterleşme ýagdaýlary: pnewmoniýa, laringit ýüze çyksa, onda antibiotikler bellenilýär. Penisillin, ampisillin, se fazolin we ş.m. üsgülewük, ýagdaýynda bromgeksin, lorkof, doktor mom ýaly gakylyk goparyjy dermanlar sirop görnüşinde bellenilýär. Rahatlandyryjy dermanlardan: bromuň preparatlary, walerýanka dam jasy, biopassit we ş.m.
Öňüni almak. Häzirki wagtda gyzamygyň öňüni almak üçin gy zamyga garşy aktiw immunizasiýa geçirilýär. Ähli sagdyn çagalara 12-15 aýlykda gyzamyk, gyzylja, hapgyrtma MMR1, 6 ýaşda MMR2, waksinasy 0,5 ml deri astyna usuly bilen geçirilýär.