11:07 Mowzuk

Häzirki döwürde bazar ykdysadyýetiniň ösen ýurtlarynyň köpüsinde şahsy baýlygyň jemgyýetde paýlanylyşy deň däldir. Bilermenleriň beýän bahalaryna görä, dünýäniň ilatynyň 10%-den 50%-e çenli böleginde baýlygyň 90%-i jemlenendir. Dünýä derejesinde emele gelen bu ýagdaýa adamlaryň gatnaşygy olaryň ykrar edýän garaýyşlaryna we durmuş gymmatlyklaryna bagly bolup durýar. Bu ugurda geçirilen ylmy barlaglar garyplygyň sebäplerini aýdyňlaşdyrmaga uly mümkinçilik döredýär. Şeýle häsiýetli barlaglary ilkinji bolup 1972-nji ýylda amerikan psihology Fidži geçirýär. Ähmiýetliligi boýunça garyplygyň 11 sebäbini tertipleşdirmek amerikalylaryň 1000 sanysyna hödürlenýär. Görkezilen sebäpler 3 sany topara bölünýär, ýagny:

1. Şahsy häsiýetli sebäpler, ýagny garyplyk adamyň şahsy gylyk-häsiýetlerindäki ýetmezçilikleriň esasynda ýüze çykýar:
1.1. Tygşytlylygyň we puly ulanmak başarnygynyň bolmazlygy;
1.2. Garyp galmazlyk üçin yhlasynyň ýeterlik bolmazlygy;
1.3. Ahlaklylygyň pes derejesi;
1.4. Adam saglygyna zyýan ýetirýän ýaramaz endikleriň bolmagy garyplyga getirýän sebäpler diýlip hasap edilýär.

2. Gurluş taýdan ýa-da düzümleýin sebäpler, ýagny daşky durmuş-ykdysady sebäpler garyplygyň çuňlaşmagyna getirýän sebäpler hökmünde häsiýetlendirilýär:
2.1. Önümçilikde we telekeçiligiň käbir ýaýrawlarynda iş hakynyň pes bolmagy;
2.2. Hil taýdan tapawutlanýan oňat bilim almak üçin mümkinçilikleri döretmage jemgyýetiň ukybynyň ýetmezçiligi;
2.3. Diskriminasiýa;
2.4. Hususy kärhanalaryň ýeterlik derejede iş orunlary bilen üpjün etmäge ukybynyň az bolmagy garyplyk hadysasyny güýçlendirýän sebäpleriň hataryny emele getirýär.

3. Fatal sebäpler, ýagny durmuşyň şowsuz bolmagy garyplygyň esasy sebäpleriniň biri hasap edilýär. Fatal sebäpleriň düzümi:
3.1. Ýarawsyzlyk we fiziki ýetmezçilik;
3.2. Ukyplaryň ýetmezçilik etmegi we zehiniň bolmazlygy;
3.3. Adam ömrüne şowsuzlygyň hemra bolmagyndan ybaratdyr.

Barlaglaryň netijesinde garyplyk adamlaryň özüne bagly bolan gylyk-häsiýetleriň, ýagny onuň yhlasynyň, başarnygynyň we motiwasiýasynyň esasynda emele gelýändigi ylmy taýdan subut edilýär. Soralanlaryň 53%-i şahsy sebäpler, 22%-i düzümleýin we 18%-i fatal sebäpleri delil getirýärler. Şeýle häsiýetli netijeler Angliýada we Awstraliýada gazanylypdyr.