«Pançatantra»
«Pançatantra» (sözme-söz terjie edeniňde «bäş ýörelge ýa-da tekst» manyny aňladýar) – sanskrit dilindäki nusgawy prozalaryň biri. B.e. III-IV asyrlarynda ýazylypdyr. Ol köp folklar çeşmesini özünde jemleýär, ýöne müňa garamazdan «Pançatantranyň» sanskrit ýazgylarynda duşýan iň irki nusgalary XI asyra degişli. Eseri kimiň ýazandygy, kitabyň döreýiş taryhy, folklor we edebi işleniş basgançaklary häzirki güne çenli çözülmedik ylmy mesele bolup galýar. Ynançlara görä, onuň awtory diýip brahman gelip çykyşly Wişnuşarmany hasaplaýarlar. Ol V-VI asyrlarda ýaşap geçipdir we şol wagtky bir rajanyň tabşyrygy boýunça bu eseri ýazypdyr. Raja oňa döwleti parasatly dolandyrmagyň ýörelgeleri barada öwretmegi tabşyrypdyr we ol allegorik häsiýetli hekaýalar toplumyny döredipdir.
«Pançatantra» 5 kitaba – poweste bölünýär. Öz gezeginde her kitap hem hekaýalardan we goşgulardan durýar. «Pançatantranyň» gahrymanlary adamzat jemgyýetçiligini we gylyk-häsiýetlerini özünde jemleýän haýwanlardyr. Hekaýa gatnaşyjylar özleriniň häsiýeti boýunça dakylan atlara eýedirler.
1.Mitra- Bheda – «Dostlugyň ýitmegi» (30 hekaýadan ybarat)
«Öküz bilen ýolbarsyň dostlugy örän berkdi, ýöne nebsewür, töhmetçi şagal ony hemişelik öldürdi». (Pançatantra)
Birinji kitapda tokaýyň şasy ýolbars Pingalaka bilen gäwmiş Sanjiwakanyň dostlugy barada beýan edilýär. Şagallar Karataka we Damanaka Pingalakanyň hyzmatkärleridi. Şa hem-de gäwmişe her hili gepler berip, olaryň dostlugyny bozýarlar. Birinji kitap bäşisiniň içinde görümi boýunça iň ulusydyr. Ol eseriň 45%-ni tutýar.
Atlaryň terjimesi:
Pingalaka – gyzylymtyl goňur.
Sanjiwaka – çydamly.
Karataka – goýy gyzyl.
Damanaka – köşeşdiriji.
2.Mitra labha ýa-da Mitra samprapti – «Dostlaryň gazanylyşy» (9 hekaýadan ybarat)
«Haçan-da akyllylar we bilimliler güýçsiz we garyp galanlarynda, edil garga we onuň dostlary ýaly maksatlaryna ýeterler». (Pançatantra)
Kepderi bilen gatnaşygyndaky syçan Hiranýanyň pähimliligini we hoşamaýlygyny gören garga Laghupatanaka onuň bilen dostluk ähtini edýär. Bularyň dostlugyna pyşdyl bilen keýik hem goşulýar. Agzybirlik hem-de mekirlik bilen oaar keýik bilen pyşdyly awçylaryň elinden halas edýärler.
3.Kakaolukiýam – «Garga bilen baýguşyň arasyndaky söweşiň beýany» (13 hekaýadan ybarat)
«Seniň bilen ilki duşman bolup, soňra dost bolanlara ynanma. Gargalaryň nähili o:t getirip, baýguşy öz gowagynda otlaýyşlaryndan sapak al». (Pançatantra)
4.Labdhapranasam – «Gazanylany ýitirmek» (11 hekaýadan ybarat)
«Kim ýumşak sözlere özüni aldyryp, päkgöwünliligi elden berse, maýmyndan aldanan delfin ýaly akmak bolar». (Pançatantra)
5.Aparikşitakarakam – «Oýlanylman edilen hereket» (11 hekaýadan ybarat).
«Takyk görmedik, bilmedik, etmedik we duýmadyk zatlaryňa goşulmakdan gaç, sertaraşa öýkünme». (Pançatantra)
Pançatantranyň esasy maksady meşhur maşgalalaryň çagalaryna diplomatiýany we sanskrit dilini öwretmekden ybarat bolupdyr.
Eseriň dünýä ýüzüne ýaýraýşy we terjimeleri:
«Pançatantra» sasany şasy Hysrow I-niň buýrugy esasynda 570-nji ýylda pehlewi diline terjime edilipdir, ýöne eseriň ol terjimesi biziň günlerimize gelip ýetmändir. VIII asyryň ortalarynda pars ýazyjysy Ibn al-Mukaffa ony arap diline terjime edýär. Ol «Kalila we Dimna» diýlip atlandyrylypdyr. 932-nji ýylda pars şahyry Rudaki «Kalila we Dimnadan» bir bölegini pars diline terjime edýärwe şondan soň Ýakyn we Orta Gündogarda şol at bilen meşhur bolup başlaýar. Biraz soňurak slawýan döwletlerinde «Simeona Sifa»(1081) at bilen terjime edilýär, ýagny olar eserde haýwanlary Stefanit we Ihnilat diýip atlandyrypdyrlar. XIII asyrda ispan, ýewreý, latyn, nemes, italýan dillerine hem terjime edilýär. Eser 60 dilde 200 dürli görnüşde we terjimede dünýä ýaýradylýar. «Pançatantranyň» yzlaryna ýewropa edebiýatynda – Bokkaçoda, Çeserde, Lafontende, Gýotede we başgalarda gabat gelmek bolýar.

228

14

1

5

1

Mowzugy VIP edenler: