Geljegimiz gorkuly mowzugyndaky pikirlere bolan şahsy garaýşym

Adamlar men size haýran galyan, ýersiz ýere janygyp howatyrlanýarsyñyz. Kabirleriñiziñ pikirine goşulsamam, köpüsi bilen ylalaşamok. Elbetde, pikir erkinligi her bir adamda bardyr welin, esasy zat dogry pikire gulluk etmek. Bey diysemem ters duşünâymàñ, men hiç biriñizi ne tankytlamaga geldim, ne de yazgarmaga. Hiç kimiñ gòwnùne degmàn, hiç kimiñ şahsy pikirini, düşünjesini kemsitmân,"Geljegimiz gorkuly..." mowzugynda yazylanlar we teswirlerdâki pikirler barada öz şahsy düşünjâmi beyan etmekçi.
Bu ýagdaý kòpden bàri meñem ùnsümi çekip yördi.Töweregimde türkçe gürleşip ýörene gabat gelmesem de,garaz,ilçilik meńem gulagyma degdi,yone bu howsala düşerlik yagday dâlmikâ diyyan.Men òz yaşayan yerimi göz öñùne tutup aytsam,òzem halkyñ aglaba bòlegini umumylykda alsam,türk dilinde gürleşip yörene gabat gelemok.Yöne siziñ diyyàniñiziñem jany yok diyjek dàl.Bu yagdaýyñam esasy nirede moda bolup yòrenini kòpùñiz bilyànsiñiz, men adyny tutup durjak dàl.Edil özumem türk dilinde okamsoñ,bu dile belet,yone men jemgyýetçilik yerlerinde tùrkçe gùrlàp yòremok.Biziñem maşgalamyzda da türk kanallary görülyâr,edil şolar yaly orsam.Emma ne türkçe gürleşyâs,ne de rusça öz aramyzda.Aydyşyñyz yaly òz aralarynda tùrkçe sòzleşyânlerem bardyr.Biz muña garşy bolup bilmâge hakymyz yok,bu olaryñ òz saýlawy.Eger tùrk dilinde gùrleşyan bolsalaram,bu olaryñ òz ene dillerini unutdygy bolmaýar.
Bir zada ùnsüñizi çekesim gelyàr.Kòpiñiz bilyànsiñiz Daşoguzda ozbekler kân, şonuñ üçinem özbekçe bilyânem, arasynda özbekçe sozleri garyp, goşup gepleyânem bar. Muña garamazdan, hiç kim bulary yazgarjagam bolup duranok, ünsem berenok.Olaram özbekleşip,özbek milletine garylybam baranok. Hat da özbekler bilen maşgala durmuşyny guryanlaram az dâl.Ýöne yeri gelende türkmenligini yatdan çykarman, türkmen dilinde gürleyârler, bolmanam maşgala agzalarynyñ arasynda gùrlese òzbekçe gùrlàbem yòrendir.
Men bir zada düşünip bilemok,nâme üçin türk dilinde gürleşýanleri gaty köp tankytlayarlar,rus dilinde gürleyânleriñ sany bn deñeşdireniñde türk dili hiç zat bolup galyar. Elbetde adam adamdan tâsirlenyâr, öykünyâr, birek birege belli bir babatda meñzâsi gelyâr. Bu adaty bir yagday dalmi name? Her hili adam bar, bir zadyñ gowy tarapyny gorüp, derrew özüne kabul edyânem, edil şonuñ erbet tarapyny göryânem bar. Türk milletiniñ beyle halanmazlygynyñ sebâbini henize çenli düşünip bilmedim.Eger siz olaryñ erbet taraplaryny goren bolsañyz,şoña esaslanyp diyyän bolsañyz, erbetlik diylen zat dünye dörâli bar her milletde. Bu esas bolup bilmez meñ pikirimçe..Men Seljuk agzanyñ teswirleri bilen belli bir babatda ylalaşyan.Dinimiziñ birligini göz öñûne tutup, ene dilimize de has yakyn bolan türk dilini adamlaryñ aglaba boleginiñ owrenmegi we şol dilde gürlejek bolmagy biziñ kökümiziñ birligini,garyndaşlygyny añlatmaýarmy nâme?
Size arkaýynlyk bilen hiç alada etmàñ diýesim gelyàr. Dilimiz ýitip ýok bolup gitmek howpundan entek entekler azatdyr.(entek entekler diymegimiñ dùyp sebàbi men geljekdàki boljaklary bilemok, hazirki dòwri gòz òñùne tutýan) Dowletimiziñ özi dilimiziñ aladasyny edip ýör size goýman.Dogry milletimizde ruslaşmagam, türkleşmegem bolmady diyjek dal.(egin eşik,dil meselesinde) Her nâme de bolsa, ene dilimizi goramak we ösdürmek babatynda döwletimiz tarapyndan amala aşyrylýan òzgertmeleri nobata alsak, bizde guwanara da, buýsanara da zat az dàl. Sözümiz gury bolmaz yaly mysal getirsek, soñky döwür turkmençilige uly üns berilyar,.dâp dessurlarymyz tazeden dikeldilyar. Egin eşik meselesinem muña goşsak soñky döwürde has da turkmençilige kybap biçimde geymek yoñ boldy.Toy şagalañlarda òz milli, dòwrebap tùrkmen nagyşlary,yakalary bilen bezelen eşiklerimiz uly höwes bilen geyilyâr, muña hemmàñizem şayatsyñyz men aytmasamam. Başga dillerden ene dilimize de birnàçe kitaplar terjime edildi, taze tâze okamaga höweslendiryan kitaplaram neşir edilyâr. Eysem, bular biziñ - türkmeniñ, ene dilimiziñ utuşy dalmi name? Hâzirki döwürde Dowlet ederalarynda işleyânler,.orta mekdeplerde, ýokary okuw jaylarynda okayanlar yakaly türkmen köynegini geymâge borçly. Bularyñ hemmesi dòwletimiziñ milliligimizi gorap saklamakda we geljekki nesillere miras goýmakda edyàn aladalarynyñ netijesidir.
Daşoguz welayatynyñ obalarynyñ birinde özbek milletiniñ agdyklyk edyànligi sebàpli,mekdebiñ mugallymlarynyñ,okuwçylarynyñ aglaba bölegi òzbekler yaly geyinyàrdi, òzbek dilinde gürleşilyârdi. Umuman, türkmen dâl de özbek mekdebi yaly. Döwletimiz muñam hötdesinden geldi, asla gözden salmady. İndi diñe arassa turkmen dilinde gurleşilyâr, turkmen eşikleri geyilýär, yagny olar muña mejbur. Iñ barkisi 1nji synpdan tâ okuwy gutaryança türkmen dilinde okap, bilim alan okuwçy, ikinji dil hökmünde isle rus, isle iñlis, türk dillerinde, goy,gürlâp bilse gürlesin, ol barybir ene dilini doly unudyp bilmez. Hawa, bolup biler kadadan çykmalar arasynda, yone nadan bolmadyk,
ya da özlügini yitirmedik ynsan oz ene dilini hiç haçan unutmaz, unudybam bilmez, bulam bize yeter.
Sözumiñ şu yerinde öz şahsy durmuşyma salgylanyp,bir hakykaty mysal getirmekçi. Meniñ iki daýym òmrùniñ köp bölegini Russiyada geçirdi, has dogrusy, Watany hâzir şol yurt. Emma muña garamazdan, òz ýurduna gelende biziñ - garyndaşlaryñ arasynda sap turkmen dilinde gürleyâr yekeje rusça söz goşman.
İlçilikdir, süri agsaksyz bolmaz,hawa, rus dilinde ya da türk dilinde gürleyânlerem, hat da oz dilini unudyp, bütinley ruslaşanam bardyr. Gynansak da, âhli zady öz isleyşimiz yaly bir ayakdan düzedip ya terbiyelâp bilmeyâs. Yone esasy zat dowletiñ ozi dilimiziñ aladasyny etse, galan zat biderek howaýy aladalar. Goy, ikinji ya üçünji dil hökmünde her kim gaýry dilleri öwrense öwrensin, zyýan çekmez.
Meni haýran galdyryan zat, soñky döwür Daşoguzda yaşayan özbekleriñ kâbirleri türkmen gelinleri yaly yaglyk dañynyp başladylar.Kâbirleri hâ türkmen eşigini hem geýýârler.Onsoñ òzùñiz bulardan netije çykaryp, pikir edip görüñ.
Yone bir zada gynanyan. Pikir edişim dogrumy ýa nàdogry onam bilemok.Türkmenistanyñ çaginde uzak ýyllardan bari ýaşayan, biziñ ýaşaýşymyz bilen uygunlaşyp giden ruslar nâme üçin türkmen dilinde gepleşmani öwrenjek bolanokkalar ýa öz ene dillerini âhli dillerden ýokary hasaplap, beyleki milletler biz bilen gürleşmek üçin rusça owrenmek zerurlygyny duysun diýýälermikâ? Biziñ halkymyzam rus miletine nirde gabat gelse, soragyna rusça jogap berjek bolup jan edyar. Hat da köp hususy ederalara(belki de kâbir türkmen edaralaram bolup biler) şonuñ üçin rus dilini gowy bilyan işgârler alynyar.Meniñ diýjek bolýanym olar biziñ yurdumyzda yaşayalar, goy turkmen dilinde habarlaşsynlar döwlet jemgyýetçilik yerlerinde, öz aralarynda başga wagt, elbetde, öz ene dilinde gürleme erkinligine hiç kim garşy çykyp ya da elinden alyp bilmez. Dowlete yüz tutanda derdini türkmen dilinde düşündirsin. Hamana diyersiñ biz rus dilini olar üçin bilmâge borçly yaly, bilmesegem yzagalak yaly.Biz müynlisirâp utanmaly bolyas olaryñ ýanynda. Birnâçe ýyllap gaýry yurtda yaşasañ, irde giçde şol yeriñ dilini owrenip bolyamyka diyyân, yone ruslar nâme üçin turkmen dilini owrenmek islânok ya da bilyânelerem bilmediksirân bolyalar. Yogsa, turkmen dili ruslar üçin gaty kyn dilmikâ ya da öz dillerine welaly bolanlary üçinmikâ, ya da rus dilini kop ulanylýan dünýä dilleriniñ biri hökmünde görüp, özlerine ve dillerine aşa gowniyetijilik bilen garayandyklary üçinmikâ? Siz nâhili pikirde onçasyny bilemok. Ýöne eger şolara dowlet jemgyyetçilik edaralarynda rus dilinde dâl de, arassa türkmen dilinde jogap berilse, özleri hem öwrenmâge mejbur bolardymykalar diýýân. Siz haýsy dowlete isle syyahat isle okuw ýa da iş uçin bolsun gideniñizde,ýeri gelende islegiñizi,arzyñyzy şol gaýry dilde beyan etmage çalyşmayarsyñyzmy name? Ýene bir zada ünsüñizi çekesim gelýär. Biziñ yurdumyza işlemâge gelen tüklerem tükmen dilini owrenjek bolup azara da galmadylar, oña derek bizler olar bilen işleşmek, habarlaşmak üçin türk dilini owrenmeli bolduk. Köpüsi türkmen dilini owrenselerem türkmen dilinde gurlejek bolanoklar gaty bir añrybaş yagday bolmasa. Men edil Türkmenistandaky âhli türkleriñ bu yagdaýyna şayat boldum diysem yalançy bolaryn.Bu babatda men ýalñyşýanam bolup bilerin,arañyzda bu barada takyk maglumaty barlaram bardyr.
Teswirleriñ birinde tùrk sòzleri bilen tùrkmen sòzleriniñ arasyndaky meñzeşlik barada söz açylypdyr.Dogry bellâpdir.Menem köp gabat geldim, kabir yazyjylaryñ hekaýalarynda azda kànde tùrk sòzleri duşýady, ilkibada menem ters duşündim türk sözlerini alyp başlapdyrlar diyip. Soñ derrew tùrkmen edebi sözlüginde şol sözler barmyka diyip gözleg geçirsem,hakykatdanam, ulanylyşda bolmasa da, gadymy türkmen sözi bolup çykdy.Gaýtam, men òz ene dilimi bilmeýan bolup galdym.
Geljekde nâme boljagyny bilyân yok, yöne hazirki yagdaýy göz òñüne tutup aytsak, entek entekler ene dilimiz gorag astynda bolarmyka diyyàn. Bu babatda dòwletimiziñ edyân aladalaryny gòrmezden gelmàliñ.

618

47

45

9

0

Mowzugy VIP edenler: