10:51 Mowzuk

Şahyryň:

Dünýeden hiç kimse ötmesin bikär,
Bolmanda, bir agaç eksin ýadygär.
Kim-de kim bir agaç ekse ýadygär,
Dünýä kitabynda onuň ady bar —

diýşi ýaly, halkymyzda ata-baba dowam edip gelýän bag ekmek ýörelgesi adamzat durmuşynyň ahlak keşbiniň dowamlylygydyr. Ata-babalarymyzyň durmuş kadasyna öwrülen tebigat bilen sazlaşykda ýaşamak ýörelgesi mähriban Diýarymyzy bagy-bossanlyga öwürmek, daş-töweregimizi sagdynlaşdyrmak, tebigy serişdeleri rejeli we oýlanyşykly peýdalanmak, ýaş nesli tebigata bolan söýgi, hormat ruhunda terbiýelemek, jemgyýetiň ekologiýa medeniýetini ýokarlandyrmak babatda alnyp barylýan toplumlaýyn işlerde öz beýanyny tapýar.

Adamyň durmuşdaky ähli zerurlyklaryny, ilkinji nobatda, tebigatdan alýandygy nukdaýnazaryndan, tebigatyň ýaşaýşyň gönezligi bolup çykyş edýändigi hemmelere mälimdir. Gadym döwürlerden bäri halkymyz ýere, suwa, ösümlik we haýwanat dünýäsine aýawly çemeleşmek arkaly tebigat bilen sazlaşykda ýaşamagyň ahlak ýörelgesiniň nusgalyk keşbini kemala getiripdir. «Ýaşlygyndan nahal ekmedik garranynda kölegede oturmaz» diýen pähime eýeren pederlerimiziň asylly däbiniň dowamy hökmünde ýurdumyzda gök zolaklaryň geriminiň giňeldilmegi häzirki zaman şertlerinde ekologiýa howpsuzlygynyň üpjün edilmeginiň hem özboluşly innowasion usuly hökmünde çykyş edýär. Şol bir wagtda ertirki günümiziň arassa howa şertleriniň girewi bolan tebigatyň deňagramlylygyny durnukly saklamaga, daşky gurşawy sagdynlaşdyrmaga gönükdirilendigi bilen wajyp ähmiýete eýedir.

Häzirki wagtda Ýer ýüzünde ösümlikleriň 500 müňden gowrak görnüşi bardyr. Olaryň ýaýraýşy, ösüşi we miwe berşi tebigy şertlere bagly bolýar. Şunuň bilen baglylykda, ählihalk bag ekmek dabarasynda bag nahallarynyň ýurdumyzyň her sebitiniň toprak-howa şertlerine mahsus görnüşleri seçilip alyndy. Şeýle-de zolaklaryň ýerleriniň taýýarlanylmagy, nahallar oturdylanda agrotehniki kadalaryň berjaý edilmegi we topragyň ylmy esasda öwrenilmegi bilen baglanyşykly taýýarlyk işleri uludan tutuldy. Munuň özi, bir tarapdan, ylmy çemeleşilmä esaslanýan biologik köpdürlüligiň baýlaşamagyna itergi berýän bolsa, nahallaryň damjalaýyn suwaryş usuly bilen suwarylmagy ýurdumyzyň ýer-suw serişdeleriniň netijeli peýdalanylmagyna gönükdirilen dünýä ylmynyň gazananlarynyň ornaşdyrylmagynda oňyn çemeleşmäniň alnyp barylýandygynyň aýdyň beýanydyr.

Hünärmenleriň nygtamagyna görä, iň döwrebap himiki barlaghanalar hem tebigatdaky ýaly kämil we düzümi boýunça dürli birleşmeleri bitewüligine derňemäge ukyply däldir. Çünki tebigat özünde emeli döredilmegi mümkin bolmadyk maddalary öndürýär. Halk lukmançylygynda bahasyna ýetip bolmajak baýlyk hasaplanýan üzärligiň, sazagyň, çomujyň, çopantelpegiň mysallarynda alanyňda, ýurdumyzyň biodürlüligi adamyň kesellere garşy durmak ukybyny pugtalandyrmaga, dürli kesellerden saplanmaga ýardam berýär. Ylmy barlaglaryň esaslandyrmalaryna görä, ýylyň dowamynda bir gektar tokaý ösümlikleri her günde 180 — 220 kilograma çenli kislorody bölüp çykarmaga, şol bir wagtda 220 — 280 kilograma çenli kömürturşy gazyny özüne siňdirmäge ukyplydyr. Olaryň toprakdaky ygaly bugarmakdan saklamak, howadaky adam saglygy üçin zyýanly bolan kömürturşy gazyny özlerine siňdirip, arassa kislorody bölüp çykarmak ýaly häsiýetleri adamlaryň saglygyna oňyn täsir etmek bilen, keselçiligiň öňüni almakda ähmiýeti uludyr. Şeýle hem tokaýlaryň köpeldilmegi janly-jandarlaryň esasy ýaşaýyş serişdesi bolan howanyň arassa bolmagyny üpjün etmek bilen, ýurdumyzyň ykdysady ösüşine, tebigatyň biodürlüligini gorap saklamaga we baýlaşdyrmaga, çölleşme hadysasynyň öňüni almaga ýardam berýär. Çünki baglar çölleriň süýşüp giňelmezligi, suwuň ýeriň ýüzünde deň ýaýramagy, ýerasty suwlaryň aşak çökmegi bilen bagly wezipeleri amal etmekde wajyp orny eýeleýär.

Güneşli ýurdumyz ösümlik we haýwanat dünýäsine baýdyr. Ene Ýeriň umumadamzat bir bitewi öýi bolup durýandygy, howa akymynyň serhet çäginiň bolmaýandygy nukdaýnazaryndan, ýurdumyzyň bagy-bossanlyga öwrülmegi babatda işler howanyň üýtgemeginiň we çölleşme hadysasynyň öňüni almakda, biologik dürlüligiň baýlaşmagynda dünýä derejesinde alnyp barylýan işlere mynasyp goşantdyr. Munuň özi adamyň we tebigatyň özara gatnaşygynda ýüze çykýan meseleleriň ykdysady we durmuşy ösüşiň, parahatçylygyň we howpsuzlygyň meseleleri bilen birlikde ählumumy çemeleşmäniň esasynda çözülmeginiň mümkindigini ýüze çykarýar. Daşky gurşawy goramak we tebigatdan rejeli peýdalanmak ýurdumyzda ileri tutulýan ugurlaryň biri bolmak bilen, häzirki durmuş-ykdysady ösüşiniň wajyp şerti hökmünde öňdebaryjy dünýä tejribesine esaslanýan «ýaşyl ösüşiň» strategiýasynyň milli derejede ykrar edilmegi aýdylanlary aýdyň tassyklaýar.

Ata-babalarymyzyň milli ahlak we edep kadalary bilen sazlaşýan ekologiýa kanunçylygynyň hukuk binýady Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 53-nji maddasyndan gözbaş alýar. Hususan-da, her bir adamyň tebigaty goramaga, daşky gurşawa we tebigy baýlyklara aýawly çemeleşmäge borçludygyny berkidýän konstitusion kada jemgyýetimiziň ekologiýa medeniýetiniň özenini düzýär. «Tebigaty goramak hakynda», «Ösümlik dünýäsi hakynda», «Aýratyn goralýan tebigy ýerler hakynda», «Haýwanat dünýäsi hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary, şeýle hem Türkmenistanyň Ýer, Suw we Tokaý kodeksleri ýaşaýşyň dowam etmegi üçin amatly şertleri üpjün edýän tebigy obýektleri azalmakdan, zeper ýetirilmekden, hapalanmakdan, rejesiz peýdalanmakdan we beýleki täsirlerden goramagyň kadalaryny, olaryň her birine döwletimiziň aýratyn goragyny hukuk taýdan berkidýär.