05:06 Mowzuk

Aý hasaby takyk ýöredilýän kalendarlarda aýlar 29,30 gije-gündiz bolup,ýyl 355 gije-gündize deňdir.Bu kalendarlarda her iki ýyldan soň 13-nji goşmaça aý girizilip hasap dogrylanypdyr.
Aýlar 30-31 gije-gündizden ybarat kalendarlarda bolsa gün hasaby aýyň aýlanyşyna dogry gelmeýär. Biziň häzirki ulanýan kalendarlarymyz hem şuňa degişlidir. Ol biziň eramyzdan öň 100-nji ýylda doglup, 44-nji ýylda aradan çykan rim hökümdary Gaý Ýuliý Sezaryň buýurmagy boýunça Aleksandriýadan çagyrylan alym Sozigen tarapyndan düzülipdir. Hökümdar hem talantly goşunbaşy Ýuliý Sezar öz döwrüniň çuňňur bilimli adamy bolupdyr. Ol takyk kalendaryň düzülmegi we ýönekeý halka hem düşnükli bolmagy barada aladalanypdyr.
Geliň indi bolsa, Sozigeniň düzen kalendaryndaky aýlaryň atlary barada durup geçeliň. Köp halklarda, şol sanda rimlilerde täze ýyl ýazyň gelýän wagty, ýagny mart aýynda başlanypdyr.
Şeýle hem aý atlary bilen baglanyşykly bolupdyr. Gadym Rimde, greklerdeköp hudaýlylyk dini hereket edipdir.
Ýanwar aýy maşgala agzybirligini goraýan hudaý Ýanusa bagyşlanypdyr.Suratlarda Ýanus eli açarly, iki ýüzli, bir ýüzi garry ýaşuly, beýleki ýüzi ýaş oglan şekilinde çekilipdir we onuň suratyny dini düşinjelere görä maşgala agzybirligini gorasyn diýip, derwezelere kakylyp goýupdyrlar.Şonuň üçin hem ol ýylyň başynda durmaga mynasyp hasaplanypdyr.
Fewral aýy ölüm hudaýy Februsa bagyşlanypdyr. Şu aýda rimliler sadakalar beripdirler, özleriniň bu dünýäden öten golaý dogan-garyndaşlaryny ýatlapdyrlar. Bu aý gussaly aý hasaplanypdyr.
Mart aýy uruş hudaýy Marsa bagyşlanýar. Mart ýazyň gelmegi, ýerleri bejermegiň, ekişiň döwri bolany üçin uruş hudaýy ilaty gorasyn, bol hasyly öz penasynda saklasyn diýen düşünje bolupdyr.
Aprel aýynyň ady gün bilen baglanşykly bolup, ,,güneşli’’ diýmekdir. Bu aýda baglar gülleýär, açyk günler köp bolýar. Şeýle hem rimliler, Aýy,Güni, ýyldyzlary keramatly hasaplapdyrlar.
Maý aýy keramatly Atlantyň gyzy owadan Maýa bagyşlanýar. Maýa grekleriň baş hudaýy Zewsiň söýgülisi, onuň ogly Germesiň ejesidir.
Iýun aýy rimlileriň baş hudaýy Ýupiteriň aýaly Ýunona bagyşlanýar. Iýul aýy bolsa, Ýuliý Sezaryň hormatyna, onuň adyny edebileşdirmek maksady bilen şeýle atlandyrylypdyr.
Ýuliý Sezardan soň rim tagtyna Oktawian Awgust geçipdir. Ol öziniň adynyň hem kalendara girizilmegini buýurýar. Şondan soň iýuldan soňky aý awgust diýip atlandyrylýar.
Soňky aýlar sentýabr(september) ýedinji, oktýabr(oktober) sekizinji, noýabr(nowember) dokuzynjy, dekabr(dekember) onunjy tertip sanlary aňladýar. Sebäbi, Sozigeniň kalendary girizilmezden öň on birinji aý ýanwar,on ikinji aý hem fewral bolupdyr.
Sozugen öz kalendaryndan jübüt aýlary 30 gije-gündizden, täk aýlary 31 gije-gündizden, fewral gussaly aý bolany üçin 29 gije-gündizden belläpdir. Ýöne Oktawian Awgust öz aýyny iýuldan kem bolmagyny islemändir. Şol sebäpden fewraldan bir gije-gündizi kemeldip, awgust aýyna goşupdyrlar. Şeýlelikde, fewral 28 gije-gündizden, iýul bilen awgust bolsa 31 gije-gündizden ybaratbolup galypdyr. Netijede, Sozigeniň kalendary 365 gije-gündize barabar bolup, hakyky ýyldan 6 sagat yza galypdyr. Şonuň üçin hem üç ýyldan soň fewrala gije-gündiz goşulyp, ýyl 366, gije-gündize barabar edilip, bu uzyn ýyl diýlip atlandyrylypdyr.
Aleksandriýaly alym Sozigeniň düzen kalendary ,,Ýulian kalendary’’ at alýar. Ol iň takyk we halka düşnükli kalendar bolupdyr. Rimlilerden bu kalendar Wizantiýa, Bolgariýa, soňra Ýewropa ýurtlaryna, şol sanda Russiýa geçipdir. Her halk hem özüçe aý, gün atlaryny üýtgedipdir.
Ýulian kalendary 1582-nji ýylyň 4-nji oktýabryna çenli ulanylypdyr. Grigoriý XXIII täze kalendar girizipdir. Ol ,,Grigorýan kalendary’’ diýlip atlandyrylýar. Onda aý, gün atlary, şeýle hem Sozigeniň hasaby saklanypdyr, diňe hasap 13 gije-gündiz öňe süýşürilýär.
Häzirki taryhda ,,köne stil’’ boýunça diýlip duş gelinýän ýyl seneleri Ýulian kalendary bilen Grigorýan kalendarynyň ara tapawudydyr.

Internet sahypanyndan